Trechtervormige pijpenkoppen met het wapen van Haarlem als merk


Omdat ik lang in Gouda heb gewoond, zijn pijpenstorten (fabrieksafval van pijpenmakers) me wel bekend. Maar toen ik niet zo lang geleden een aantal pijpenkoppen met merken en zijmerken van iemand uit de regio Vlissingen kreeg, zaten daar tot mijn verbazing ook een paar pijpenkoppen bij die ofwel nooit zijn gerookt, of die als Gouds stortmateriaal bij de vorige eigenaar terecht zijn gekomen. De pijpen zijn niet bijzonder op zich. Het zijn vier beschadigde koppen en een steel met hiel, te verdelen in twee uitvoeringen. De éne uitvoering is een standaard vorm pijp met trechtervormige kop, maar van hoge kwaliteit, de andere uitvoering is iets korter en breder van kop en is ook van hoge kwaliteit. Het is goed te zien dat deze pijpenkoppen met de nodige aandacht zijn gemaakt. De koppen én de stelen zijn vrijwel dekkend geglaasd, langs de bovenzijde van de koppen loopt een zorgvuldig uitgevoerde radering. Op twee van de stelen staat een bescheiden decoratie, aangebracht met rolstempels, direct achter de kop. Waarschijnlijk gaat het in beide gevallen om de uitvoering met de kortere en bredere kop.


Dit zijn de pijpenkoppen waar het om gaat. Het is een kleine groep, de herkomst is onbekend, dus echt geschikt voor onderzoek zijn ze niet. Wel zijn ze blog-waardig, dus een leuke handvol om hier te beschrijven. De datering van deze pijpen ligt tussen 1710 en 1725. Het zijn mooie trechtervormige pijpen voor hun tijd, dat is zelfs nu nog goed te zien.


Het merk op de pijpen is het wapen van Haarlem, dat vanaf 1675 tot in de 19e eeuw in Gouda is gezet. De pijpenmaker die verantwoordelijk is geweest voor de pijpenkoppen die hier staan afgebeeld is Matthijs Gerritszoon Rijphuijse. Hij maakte tussen 1693 en 1735 vooral trechtervormige pijpen.


Nog een foto, maar nu met de nadruk op de twee steelraderingen. Ze beginnen allebei direct achter de pijpenkop. Het gebeurt vaker dat een radering pas verder op de steel begint en meestal heb je dan ook meteen te maken met een zwaartepuntradering. Dat wil zeggen dat het punt van de pijp waar het gewicht aan beide zijden in evenwicht is, en dus prettig om vast te houden, aangegeven is door een band met raderingen. Dat de radering hier zo dicht op de kop zit kan te maken hebben met een versieringskeuze, maar mogelijkerwijs is de steel van dit model korter en is de radering naar voren gebracht. De raderingen worden met de hand gezet en verschillen daarom in vorm en lengte. Er zijn variaties in de rolstempels die worden gebruikt en daarom zijn er ook weer zoveel soorten raderingen. Dat is leuk om op te letten. In een later stadium worden de namen van pijpenmakers toegevoegd aan de raderingen, als een stukje extra reclame.