Literatuur


De kennis die wij tegenwoordig hebben over kleipijpen was niet aanwezig geweest zonder de inspanningen van Don Duco. Als onderzoeker heeft hij gezorgd voor een algemeen aanvaarde standaardisering, talloze typeringen en een gangbare determinatiemethodiek. Zijn insteek is een van de weinige zuiver wetenschappelijke en op dit kleine specialistische terrein heeft hij grote resultaten bereikt. Anderen hebben zijn werk hier en daar kunnen aanvullen, door zich te richten op nog niet eerder gepubliceerde hiaten.

Iedereen die voldoende geïnteresseerd is in kleipijpen om zich via literatuur verder te verdiepen, raad ik de boeken van Don Duco aan.

Hieronder volgt een lijst van de belangrijkste werken van zijn hand, alsook de belangrijkste aanvullingen van derden.


D.H. Duco


1. De Nederlandse kleipijp, handboek voor dateren en determineren

Al bijna 30 jaar het meest gehanteerde boek voor het dateren van pijpvondsten.

Verkrijgbaar bij het Amsterdam Pipe Museum, Amsterdam.

 

2. Merken en merkenrecht van de pijpenmakers in Gouda

Compleet naslagwerk met informatie over de Goudse pijpenmakers per merk met hun datering. Hèt instrument voor de determinatie van pijpvondsten tot op de maker.

Verkrijgbaar bij het Amsterdam Pipe Museum, Amsterdam.

 

3. Firma P. Goedewaagen & Zoon, Fabrikantencatalogus uit 1906, voorzien van historische inleiding en naamregister

Herdruk van de Goedewaagen pijpencatalogus uit 1906 met een inleiding over de ontwikkeling van het assortiment en een compleet register met unieke gegevens.

Verkrijgbaar bij het Amsterdam Pipe Museum, Amsterdam.

 

4. Koninklijke Goedewaagen (1779-1982), een veelzijdig ceramisch bedrijf

Standaardwerk over de fabriekshistorie van de bekendste Nederlandse pijpen- en aardewerk fabriek. Compleet met merkenregister.

Verkrijgbaar bij het Amsterdam Pipe Museum, Amsterdam.

 

5. Een eeuw van verandering, nabloei en verval van de Europese kleipijp

Unieke studie die voor het eerst de fabrikantencatalogi als bron gebruikt voor de analyse van de vormontwikkeling van de kleipijp in de periode 1830 tot 1940. Geïllustreerd met meer dan 300 pagina's van authentieke catalogi.

Verkrijgbaar bij het Amsterdam Pipe Museum, Amsterdam.

 

6.1 De tabakspijp als Oranje-propaganda

Een prettig te lezen boek dat voor het eerst ingaat op de maatschappelijke plaats van de kleipijp in de lange periode van 1630 tot 1990.

Verkrijgbaar bij het Amsterdam Pipe Museum, Amsterdam.

 

6.2 Vorstelijke pijpen

Een inventarisatie van kleipijpen gewijd aan Nederland en Oranje. In dit boek staan geen afbeeldingen, maar wel een lijst van Oranjepijpen en allerlei pijpen met aan de Nederlandse geschiedkundige, politiek gelieerde zaken.

Verkrijgbaar bij het Amsterdam Pipe Museum, Amsterdam.

 

7. 25 Eeuwen roken, de verwonderlijke vormgeving van de pijp

(B.R. Goes)

Behalve een gevarieerde introductie is deze publicatie ook te beschouwen als de catalogus van de collectie Pijpenkabinet.

The English version of this book is sold seperately.

Verkrijgbaar bij het Amsterdam Pipe Museum, Amsterdam.

 

8. Merken van Goudse pijpenmakers 1660-1940

727 merken van Goudse pijpen overzichtelijk op een rij, met hun benaming en datering. Handzaam boekje dat in combinatie met het handboek algemeen wordt gebruikt om pijpen te determineren.

Verkrijgbaar bij het Amsterdam Pipe Museum, Amsterdam.

 

9. Pijpelijntjes

Vakblad uitgegeven door het Pijpenkabinet tussen 1975 en 1985 met tientallen artikelen over de tabakspijp.

Verkrijgbaar bij het Amsterdam Pipe Museum, Amsterdam.


Eigen beheer en Pijpelogische Kring Nederland


10. De pijpenmakers van Schoonhoven

Ewout Korpershoek, 2020

Gouda is al goed onderzocht door Don Duco, Hans van der Meulen heeft Gorinchem uit de doeken gedaan, Piet Smiesing gaat over Utrecht en Jos van Engelen over Weert, maar over Schoonhoven rammelde de literatuur nog wat. Dit boek heeft daar eindelijk een einde aan gemaakt en de losse eindjes aan elkaar geknoopt. Gezien het belang van Schoonhoven in Nederland, qua pijpenproductie, een aanrader voor enthousiaste verzamelaars en de gespecialiseerde archeoloog. Een link om het boek te bestellen vind je hier.

 

11. Tabakspijpennijverheid in Gorinchem

J. van der Meulen, J.P. Brinkerink en P. von Hout, 1992

Uitgebreid naslagwerk over Gorinchemse pijpen. Goed geïllustreerd.

 

12. Onder de rook van Utrecht

Twee eeuwen tabakspijpenmakerij in Lauwerecht 1600-1800

P.K. Smiesing, J.P. Brinkerink, 1988

Een goed overzichtswerk toegespitst op de producten uit de Lauwerecht, de pottenbakkers- en pijpenmakerswijk van Utrecht, met erg mooie illustraties.

 

13. De "Gouwenaars" van Alphen aan den Rijn

Een onderzoek naar tabakspijpenmakers en hun produkten

J. van der Meulen, 1986

Namen en producten, vaak imitaties van Goudse pijpen, van pijpenmakers binnen de huidige gemeentegrenzen van Alphen aan den Rijn (o.a. Aarlanderveen en Oudshoorn). Een goed overzicht van de 18e en 19e eeuwse kopieerdrift.

 

14. De Leidse tabakspijpmakers

in de 17e en 18e eeuw

J. van der Meulen, H. Tupan, 1980

Beknopt overzicht over de pijpenmakers die werkzaam waren in Leiden.

 

15. Tabak, tabakspijpenmakers en hun producten in Rotterdam (1600-1675)

J. van Oostveen, BOOR, 2015

Een wat onduidelijk overzicht van een aantal Rotterdamse pijpenmakers en hun merken.

 

16. Vergeten glorie: de economische ontwikkeling van de Nederlandse kleipijpennijverheid in de 17e en 18e eeuw, met speciale aandacht voor de export

R.D. Stam, 2019

Proefschrift over met name de handel en verspreiding van Nederlandse kleipijpen wereldwijd. Zeer gedetailleerd en niet 'om tussendoor' te lezen.

 

17. Goudse pijpenmakers en hun merken

J. van der Meulen, 2003

Een niet complete, maar wel goedkope uitgave over het Goudse merkenbestand. Geschikt voor determinatiedoeleinden.

Het boek is inmiddels gratis te downloaden via diverse sites.

 

18. De kleipijp als bodemvondst

PKN, div. auteurs, 1988

Een overzicht van de verschillende pijpenmakerscentra in Nederland. De voorganger van 'Productiecentra van Nederlandse kleipijpen', maar met illustraties van het kenmerkende materiaal. Meer gericht op bodemvondsten.

 

19. Tabakspijpennijverheid in Schoonhoven
J. van Oostveen, A. Kleijweg

Inmiddels achterhaald, links- en rechtsom ingehaald door het boek van Ewout Korpershoek uit 2020, zie verder hieronder.

Het boek is opgebouwd uit een tweetal delen. Het eerste deel betreft een overzicht van de bekende historische gegevens van de Schoonhovense pijpennijverheid. Het tweede deel omvat een catalogus met kleurenafbeeldingen van tabakspijpen.

Verkrijgbaar via de PKN.

 

20. Productiecentra van Nederlandse kleipijpen,

een overzicht van de stand van zaken
J. van Oostveen en R.D. Stam

Het accent van het boek ligt op de beschrijving van een vijftigtal productiecentra, de hier werkzame pijpenmakers, de producten die zij op de markt hebben gebracht en hun afzetgebieden. Het geheel wordt verduidelijkt met kleurenfoto’s. Het boek voegt helaas weinig nieuws toe sinds het verschijnen van 'De kleipijp als bodemvondst' van de PKN uit 1988, maar is waarschijnlijk nog wel eenvoudiger te verkrijgen. Verkrijgbaar via de PKN.

 

21. Pijpelogie

Vorm, versiering en datering van de Hollandse kleipijp

F.H.W. Friedrich (A.W.N. monografie nr. 2), 1975

Grondlegger van de uitgebreide studie naar kleipijpen. De theorie in dit boek is inmiddels op een aantal punten achterhaald (zoals de dateringsmethode) maar nog altijd erg leesbaar en tot de verbeelding sprekend.

 

22. Een 17de-eeuwse tabakspijpenoven in Breda

Archeologisch en bouwhistorisch onderzoek in Breda 1

A. Carmiggelt, G. van den Eynde, 1993

Een geschrift over het Bredase pijpenmakersbestand, met afbeeldingen van producten en een opgegraven 17e eeuwse pijpenmakersoven.

 

23. De Leeuwarder tabakspijpenmakers

A. Carmiggelt, PKN, 1988

Een voornamelijk tekstueel overzicht (en een excerpt uit zijn scriptie) van de opkomst en teloorgang van de Leeuwarder pijpenmakerij.

 

24. Afstammelingen van Westerwaldse pijpenmakers in beide Limburgen en pijpenfabriek Trumm-Bergmans te Weert

J.P.A.M. Engelen, 1985

Dit boek is een zeer volledig verslag van de 19e eeuwse pijpennijverheid in het zuiden van Nederland.

 

25. Pijpenfabriek Trumm-Bergmans Weert

J. Engelen, 2006

Een beknoptere maar moderne opvolger van het vorige boek. De kleurendruk oogt goed en voor het beeldmateriaal is deze versie een aanrader.

 

26. Kleipijpen

Drie eeuwen Nederlandse kleipijpen in foto's

W. Krommenhoek en A. Vrij, 198X

Er was nog geen internet toen ik dit boek voor het eerst zag, dus was het een goede manier om aan erg veel (zwart-wit) afbeeldingen van pijpenkoppen te komen. De informatie is echter erg summier en niet altijd juist.