19e eeuw: Oranjepijpen

Vanaf de 17e eeuw grijpen pijpenmakers traditioneel de wereldse politiek aan om speciale gelegenheidspijpen uit te geven. Pijpen gewijd aan het Nederlandse koningshuis vormen daarbinnen een grote groep. In de 19e eeuw gaat deze traditie onverminderd door. Wel verschuift na de eerste kwart van de 19e eeuw de manier waarop de pijpenkoppen werden gegraveerd. Naast een klein aandeel dat traditioneel blijft wordt er meer gebruik gemaakt van tekst op de pijpenkop en de steel.

1800-1827

Pijpen met een gravering op traditionele wijze. De elementen zijn in zijn geheel overgenomen van ovaalvormige pijpen die sinds 1740 worden gemaakt. Een voorbeeld hiervan is te vinden op deze pagina, over het wapen van Willem IV en op deze pagina, over Anna van Hannover. De laatste pijp op de pagina over Willem IV is uit de late 18e eeuw en lijkt al een beetje op deze pijpen. Toch zijn er een paar essentiële veranderingen aangebracht.

De pijpenkoppen zijn afkomstig uit een stort van Willem Begeer en gemerkt met vos op zijn gat. Op de eerste plaats valt de eenvoudigere manier van graveren op. De waarheidsgetrouwe manier van graveren uit de 18e eeuw wordt steeds losser en ook hier is zichtbaar dat de kwaliteit van de afbeelding er niet helemaal meer toe doet. Op de tweede plaats is het wapen van Willem IV vervangen door het wapen van Hannover. Hierbij is de spreuk op het onderste tekstlint (Vivat Oranje) vervangen door DIEU ET MON DROIT.

1863-1868

Ovaalvormige pijpenkop uit een stort van Hendrik van der Pool. De pijp is uitgebracht ter ere van het 50-jarige jubileum van het einde van de Franse overheersing van Nederland en de reïnstitutie van het huis van Oranje. Op de kop staat naar de steel toe een tekstlint met de tekst 'ORANJE BOVEN'. Daaronder, op het midden van de kop, staat de tekst 1813-17 NOVEMBER 1863. Onder deze tekst staan twee kruisende Oranjetakken. Al deze elementen lopen tot over de zijden van de pijpenkop. Van de steel af staan ter opvulling nog een vlag aan de linkerzijde en een wimpel aan de rechterzijde. Aan de masten hangen twee koorden, die eindigen in een eikel (aker). Langs de persnaad loopt een rand symmetrische eikenbladeren. Het steelfragment bij de pijp is ter reconstructie geplaatst, maar zat niet exact op die locatie. De steel zat ook in de stort en op de steel staat 'ORANIE'. Gezien de modellen uit de stort is het erg aannemelijk dat het fragment van eenzelfde pijp is geweest.

1863-1868

Mosterdlepel model pijpenkop uit een stort van Hendrik van der Pool. De pijp is uitgebracht ter ere van het 50-jarige jubileum van het einde van de Franse overheersing van Nederland en de reïnstitutie van het huis van Oranje. Op de kop staat van de steel af een tekstlint met de tekst 'ORANJE BOVEN'. Daaronder, op het midden van de kop, staat de tekst 1813-17 NOVEMBER 1863. Onder deze tekst staan twee kruisende Oranjetakken. Al deze elementen lopen tot over de zijden van de pijpenkop. Naar de steel toe staan ter opvulling nog een vlag aan de linkerzijde en een wimpel aan de rechterzijde. Aan de masten hangen twee koorden, die eindigen in een eikel (aker). Langs de persnaad loopt een rand symmetrische eikenbladeren. Het steelfragment bij de pijp is ter reconstructie geplaatst. De steel zat ook in de stort en toont de tekst 'NEDERAND EN OR(ANJE)' en op de andere zijde '(ORAN)JE EN NEDERLAND'.

De gravering is vrijwel gelijk aan die op de ovaalvormige pijpenkop.

1874-1879

Rondbodem model pijp ter ere van de kroning van Willem III. Over de persnaden van deze pijp loopt een motief van bladranken/krullen. Aan beide kanten van de kop staat een voorstelling omringd door bladranken. Links staat een kapitale, maar sierlijk geschreven W, met er direct boven in een tekstlint 'JUBELFEEST'. Boven het lint staat een keizerskroon. Rechts staat Willem III onder een baldakijn voor zijn eedaflegging. Boven de baldakijn staat het jaartal 1849, het jaar waarin Willem III is gekroond. In het jubeljaar 1874, 25 jaar later, is de vorm van deze pijp gemaakt.

1879-1884

Rondbodem model pijp met links het portret van koningin-regentes Emma van Waldeck-Pyrmont, hier slecht zichtbaar door vervuiling. Het portret-ovaal is gekroond en om het ovaal lopen lauwertakken die ontspringen uit een strik aan de onderzijde. Op de rechterzijde staan de wapens van Willem III en van Emma, door leeuwen tegen elkaar aan gehouden. Boven de schilden staat een enkele kroon. Onder de schilden loopt een lint met arceringen, in het midden zijn twee takken gestoken. De rest van het oppervlak is versierd met florale motieven. De pijp zal gezien de symboliek gemaakt zijn ter ere van het huwelijk van koning Willem III met Emma.

1885-1890

Oranjepijp van onbekende, maar Nederlandse herkomst. Het gaat hier om een kinderportret van prinses Wilhelmina, later koningin Wilhelmina. Als kinderhoofd is de voorstelling geslaagd, maar op het kinderportret van Wilhelmina lijkt deze weergave niet erg. De detaillering is matig. De mal bestond uit twee delen.

1898-1903

Portret van koningin Wilhelmina, tijdens of vlak na haar kroning. Oranjepijp van onbekende herkomst, die net zo goed in het buitenland gemaakt kan zijn. Wanneer de pijp in Nederland is gemaakt, is de werkplaats van Goedewaagen een goede mogelijkheid. Een uitgebreider verhaal over deze pijpenkop is hier te vinden.