De Goudse Isabé

In de tweede helft van de 19e eeuw is Gouda de leidinggevende positie als pijpenstad al even kwijt. Weliswaar zijn er geen gelijkwaardige Nederlandse concurrenten, maar de invloed vanuit het buitenland neemt met rasse schreden toe. Met die invloed neemt ook het aantal vormen toe waarin kleipijpen worden gemodelleerd. Het beperkte Goudse vormenaanbod is archaïsch geworden en aanpassing is hard nodig. Pijpenkoppen met een gevarieerd - tot fors volume met korte stelen, dat is op de markt gewenst.  Een Goudse vinding, rond 1860, die op het juiste moment aanslaat is de Isabé pijp. De pijpenkoppen hebben een groot volume en de steel is kort. De gemiddelde hoogte van de kop van een Isabé is 5 centimeter en de lengte van de steel is gemiddeld 12 centimeter. Als basis van het model loopt de steel lichtgebogen naar beneden en eindigt dan in een breed, plat mondstuk dat makkelijk in de mond viel te houden. De spoor of hiel werd niet onder de kop geplaatst, maar nét daarachter, op het begin van de steel. Binnen het model waren kleine variaties mogelijk en ook allerlei decoraties. Door de populariteit van de pijp werd de Isabé ook gebruikt voor reclame-uitingen van bekende cafés en tabakshandelaren.

Isabé's waren zelden helemaal onbewerkt. De exemplaren met geglaasde kop hadden een steel die van een schelpenmotief was voorzien. Binnen dit schelpenmotief stond de naam van de fabrikant op de steel, inclusief 'IN GOUDA' op de tegenoverliggende kant, of de naam van de reclamant werd hier genoemd. Ook de naam van de Isabé, 'KORTE IZABE' komt als tekst op de steel voor. Omdat het mondstuk van de Isabé ontwikkeld was als een plat uiteinde met knopmondstuk werd de Isabé ook wel Platpunt genoemd.

Omdat Isabé's zo populair waren zijn er ook een heleboel gedecoreerde varianten gemaakt en verkocht. Deze uitvoeringen staan nu verspreid over de pagina's 'decoratie/ fantasievormen uit de 19e en 20e eeuw' bij de diverse decoratiethema's. Een pagina met al deze Isabé's bij elkaar is een idee voor de toekomst.

Samengevat: merken en namen op Isabé's

Niet al te goed gemodelleerde Isabé pijp met geglaasde kop en met schelpen bewerkte steel. De spoor is erg klein en naar de steel toe staat een merk in de klei van de kop gedrukt. Het merk zou DK gekroond moeten zijn, maar dat is niet goed te lezen. Op de steel staat in een golvend kader: 'I. IJPELAAR'. Nu werkte Jan IJpelaar tussen 1836 en 1843 en dat zou wat vroeg zijn voor een Isabé (Lit. 2). Zijn vrouw nam de zaak echter nog tot 1872 waar en hoewel zij Isabé's heeft gemaakt met de tekst 'De w. I. IJPELAAR' (de weduwe) heeft zij in de beginjaren de naam van haar man zonder toevoeging 'w' gebruikt. Op die manier is deze Isabé weer in het juiste tijdkader te plaatsen.

Isabé model pijp uit een stort van Hendrik van der Pool. De pijp komt uit de periode 1860-1870. Deze Isabé heeft geen spoor, maar een hiel, waarop het merk WL gekroond is gezet. Op de steel, met schelpenmotief, staat links H. VAN DER POOL en rechts IN GOUDA. De eerste foto is een reconstructie van de kop en een groot stuk steel tegen elkaar aangelegd, om een indruk te krijgen van het uiterlijk van een complete pijp.

Isabé model pijp met redelijk goed geglaasde kop met spoor en schelpenmotief op de steel. Op de steel staat nog net de letter 'E'. Het merk, naar de steel gestempeld, is 93 gekroond. De Isabé is gemaakt door Engel van Gent Gzn, tussen 1860 en 1873 (Lit. 2).

Bijna complete Isabé pijp, alleen het platte mondstuk ontbreekt. Op de geglaasde pijpenkop staat een stempel met RT gekroond naar de steel toe en op de steel staat de tekst 'ARIE GLAS', 'IN GOUDA' tussen een schelpenmotief. Arie Glas gebruikte het merk RT gekroond en werkte tussen 1859 en 1875 (Lit. 2).

Ook de tweede pijp is van Arie Glas.

Nog een vroege Isabé: op de ongedecoreerde steel staat: P. VAN DER KLE(YN), TE GOUDA. Deze Isabé heeft al wel een spoor. Als merk zou er CK op de kop kunnen hebben gestaan, naar de steel toe, maar dat is er afgebroken. Pieter van der Kleijn was werkzaam tussen 1813 en 1877 (Lit. 2), de pijp is gemodelleerd tussen 1860 en 1877.

Klassiek Isabé model pijpen met gladde, geglaasde pijpenkop en met schelpen bewerkte steel. Op de steel staat de tekst: 'A. V. D. KLEYN.' en 'IN GOUDA'. Maker is Arie Pietersz. van der Kleijn, die pijpen maakte tussen 1859 en 1889 (Lit. 2).

Isabé model pijp met het merk 2 gekroond als stempel richting de steel en op de zijkant van de steel de tekst 'G. V. BAALE(N)'  en 'KORTE IZABE'. Gerardus van Baalen werkte tussen 1869 en 1881 en gebruikte het merk 2 gekroond (Lit. 2).

Ongemerkte Isabé met op de steel 'T SPARNAAY'. Thomas Sparnaaij maakte pijpen tussen 1861 en 1885 (Lit. 2).

Ongemerkte Isabé met op de steel 'IDEGI(DTS)'. De pijp is gemaakt door Jan de Gidts, die werkzaam was tussen 1845 en 1894 (Lit. 2).

Isabé model pijpen van de firma Jan Prince en Cie. De pijpen komen uit de periode 1869-1897 (Lit. 2). De pijpenkoppen zijn spaarzaam geglaasd en soms nog gemerkt naar de steel toe, met het merk melkmeid. Op de zijden van de steel staat tussen een schelpenmotief: 'JAN. PRINCE & CIE' en 'KORTE IZABE'.

Nog een Isabé met 2 gekroond als merk. De steel ontbreekt dit keer en daarom zijn er meer makers mogelijk, omdat de Isabé vanaf 1860 door meerdere makers is gemaakt. De 2 gekroond is tot 1925 gebruikt (Lit. 2). De steel van dit model is afwijkend, met diagonale lijnen en stippenrijen en meestal staat de naam van de maker er dan niet op. Dus zelfs met steel was de determinatie niet makkelijker geworden. 

Isabé model pijp uit de laatste kwart van de 19e eeuw. De steel is versierd met eenvoudige schelpen, in het vrije deel heeft 'PVDWANT' en 'IN GOUDA' gestaan. De maker is Pieter van der Want (Lit. 2)en WS gekroond, in een cirkel op de zijkant van de spoor, is het belangrijkste merk dat hij gebruikte.

Ook deze L gekroond in een cirkel op de zijkant van de spoor is gemaakt door iemand van de familie Van der Want. Zij gebruikten het merk gezamenlijk vanaf 1832 tot 1925 (Lit. 2).

Late Isabé model pijp uit de periode 1900-1910. Op de zijkant van de spoor staat het merk scheepje in een cirkel. De afwerking is minimaal en op de steel staat geen schelpenpatroon.

Isabé model pijp uit een stort van Van der Want, 1880-1915. De steel en de kop passen niet, maar zijn afkomstig van eenzelfde model. De vorm is overgenomen en over de naam op de steel is een nieuwe gravering gezet, in de vorm van een bloemenrij, zodat de tekst niet leesbaar is. De pijp is niet meer gemerkt. De tekst die nog wel leesbaar is, op de andere zijde van de steel, is 'KORTE IZABE'.

Isabé model pijp zonder indicatie van een maker. Er is geen merk en zelfs op de steel staat geen tekst. De decoratie met schelpen loopt onafgebroken over het grootste deel van de steel. De pijp komt uit een kleine stort en is mogelijk van Van der Want, uit de periode 1875-1900. De los bijgeplaatste steel komt uit dezelfde stort en geeft een beeld van het uiterlijk van een hele pijp.

Nog een Isabé model pijp zonder merk of makersnaam. De steel van de pijp is wel klassiek bewerkt, inclusief tekst, maar vermeldt niet meer dan 'KORTE IZABE' en 'IN GOUDA'.

Isabé model pijp, mogelijk van Van der Want, 1875-1900. De pijp is vlakbij de fabriek van Van der Want in de Kuiperstraat gevonden. De steeltekst is anoniem en luidt: KORTE IZABE - IN GOUDA. De pijp is niet gerookt.

Met reclame

Ongemerkte Isabé met eenvoudige schelpen op de steel. De tekst op de steel luidt 'D. HUBERS', 'AMERSFOORT'. 

Van 1899 tot 1937 was Hubers en Vormer een tabaks- en sigarenfabriek in Amersfoort. De pijp is door de fabriek besteld bij een van de Goudse fabrikanten om de tabak uit de fabriek te promoten middels een gratis reclamepijp.

Isabé model pijpenkoppen gemerkt naar de steel toe. De stelen zijn gedecoreerd met een schelpenmotief, de pijp met 54 gekroond is gedecoreerd met een patroon van diagonale lijnen en stippen. Merken: 54 gekroond, anker, scheepje, 30 gekroond.

Vroeg 20e eeuwse Isabé model pijpenkoppen, de eerste vanwege de vondstlocatie een misbaksel van Van der Want. De kop ziet er onafgewerkt uit en is niet geglaasd. De tweede pijpenkop is van een soortgelijk product, maar nu goed gerookt.

Laat model Isabé uit de 20e eeuw. De pijpenkop is nog heel summier geglaasd. Er staat geen merk op de kop en de steel is bewerkt met een eenvoudig schelpenpatroon.

Isabé model pijpen uit de 20e eeuw.

Kenmerken: (geglaasd) Isabé model kop met een spoor, steelfragment geruwd met een zigzagmotief voor productiedoeleinden. De pijp is niet gemerkt of van een naam voorzien.

Soorten decoratie en namen op Isabé stelen

Fragment van een Isabé met gewreven kop en een versiering op de steel van sterren. De pijp is niet gemerkt.

Een alternatief van het versieringspatroon met schelpen was de steel met diagonale lijnen en - stippenrijen. 

Steelfragment van een Isabé met de tekst 'DE w I YPEL...' en 'N GOUDA'. Het is een verwijzing naar de pijpenmaker, de weduwe van Johannes IJpelaar, die het werk van haar man voortzette van 1844 tot 1872, 28 jaar lang dus (Lit. 2). Ondanks deze periode bleef ze 'de weduwe van' en werkte ze niet onder haar eigen naam.

Verschillende (complete) stelen met de naam van de maker of de naam van het model er op. Te lezen is:

A. V.D. KLEYN - IN GOUDA (Arie Pietersz. van der Kleijn, 1857-1889, lit. 2)

I. DE GIDTS - IN GOUDA (Jan de Gidts, 1845-1894, lit. 2)

ARIE GLAS - IN GOUDA (Arie Glas, 1859-1875, lit. 2)

H. VAN RIJST - KORTE IZABE (Hendrik van Rijst, 1836-1880, lit. 2)