Rustende jager, rustende herder

Een populaire subgroep uit de laatste decennia van de 19e eeuw zijn pijpen met op de steel een figuratieve rustende jager of een rustende herder (of herderin). Een enkele keer is de pijpenkop van een normaal formaat, maar meestal gaat het om sigarenpijpen die worden gebruikt om het laatste stompje sigaar in op te roken.

Dit is een veelvoorkomende uitvoering van pijpen met een rustende jager er op. Gezien de hoogte van de pijpenkop gaat het om sigaren- of sigarettenpijpen en gelet op de afwerking zijn we al voorbij 1900. (Het maatbalkje op de eerste foto is niet langs de as van de kop geplaatst en geeft daarom een vertekend beeld van de hoogte van de pijpenkop. Die is eerder 20 plus mm.) De modellen zijn al in de 19e eeuw gevormd en in gebruik gebleven. De details zijn in de tussentijd verwaterd. Een enkele keer wordt er een merk geplaatst.

Aan de als tweede afgebeelde pijp is te zien dat er sprake is van een herder die rust, geen jager. De verschillen zijn klein. In de eerste plaats is het geweer een staf, in de tweede plaats staan achter de herder, aan de andere kant van de pijpenkop, vier schapenpootjes gegraveerd. Dit grapje is te zien op oudere modellen, die hieronder worden afgebeeld. De verschillen met de jagers zijn zo klein dat het hier waarschijnlijk om een overgangsmodel gaat. Dat wil zeggen dat het oorspronkelijke model ontworpen is met een herder en een schaapje, terwijl op latere modellen gekozen is om de herder een jager te laten zijn. 

Sigarenpijp in hoornmodel-uitvoering. Op de bovenzijde van de pijp ligt een jager te rusten. Dit thema is een tijd lang intrek geweest bij vooral de wat kleinere modellen pijp, de personen die je op de pijpen kunt aantreffen zijn jagers, soldaten, herders en herderinnen. De achterzijde van deze pijp is gebruikt voor een reclametekst. Er valt te lezen: links 'SIGAARPIJP' en rechts 'VAN DE BOND'.

Dezelfde pijpenkop als de bovenstaande, maar nu met de tekst bijna niet meer leesbaar. Zichtbaar is nog: 'VAN DE .O.'. De pijp is na de persingen met reclametekst nog even gebruikt, terwijl de tekst zelf is weggehaald, zonder er al te veel werk van te maken.

Sigarenpijp met eigen vormgeving. Zowel de kop als de steel zijn in dezelfde diagonale richting gearceerd. De scheiding tussen kop en steel is niet direct zichtbaar, maar wordt aangegeven door een diagonale rand (dwars op de diagonale arcering) waar de arceringen van kop en steel op elkaar uit komen. Tussen kop en steel ligt een figuratieve rustende jager. Voor zich ligt zijn geweer, achter zich heeft hij zijn jagerstas. De bovenarm is afgebroken. Op de steel, vlak na de voeten van de jager, zit een verticale band die de hele voorstelling, inclusief arceringen, afsluit. Enige indicatie van een maker ontbreekt, maar kan op de steel hebben gestaan.

Soortgelijk model als de hierboven afgebeelde pijp, maar eenvoudiger en kleiner uitgevoerd. De arceringen zijn op de kop onregelmatiger, waardoor het effect ontstaat dat de jager tegen een boomstam rust.

Nog een variatie van hetzelfde model pijp. Hier is het oppervlak van de pijpenkop onbewerkt gelaten en de jager heeft weer wat meer detail meegekregen.

Gearceerde pijpfragmenten uit een stort van Hendrik van der Pool, 1860-1870. Tegen de kop ligt een rustende jager. Achter zijn rug staat een jagerstas en voor hem ligt zijn geweer. Het model van de kop is identiek aan die van de hieronder afgebeelde pijp met herderin en komt ook overeen met pijpenkoppen hierboven. Opvallende details zijn het voorkomen van een modelnummer, No 7, en het fragment met H.V(AN DER POOL) op de steel. Op een ander steelfragment staat dan weer alleen 'IN GOUDA'. Binnen het model zijn kleine variaties in uitvoering geweest.

Gecanneleerde en gearceerde pijp, zwart gebakken, uit een stort van Hendrik van der Pool. Tegen de pijpenkop ligt een rustende herderin. Bij de herderin ligt een schaap te slapen.

Gecanneleerde pijpenkop uit een stort van Hendrik van der Pool, 1860-1870. Tegen de pijpenkop ligt een rustende herderin. Bij de herderin ligt een schaap te slapen. De pijp wijkt in model af van de bovenstaande zwarte pijp en heeft een hiel met knopvorm. Onder de herderin, op de steel, staat de tekst 'No 16 H. VAN DER POOL' met op de andere kant 'IN GOUDA'.

Als variatie op bovenstaande pijpenkop is er ook een rustende herder met schaap. De pijp is in zowel wit als rood uitgebracht. Op de steel staat 'No 15 H. VAN DER POOL'.

Rustende herder op sigarenpijpen met een kromkop model. De kop is gecanneleerd, met de lijnen naar binnen toe in plaats van naar buiten. Aan de achterkant van de herder is ook het schaap zichtbaar, die onder zijn benen ligt. De vier pootjes zijn opgetrokken naar opzij, wat een grappig gezicht is. Door een fabrieksstort heb ik het model vaker gevonden, inclusief een bijpassende, complete steel. In combinatie met het eerste deel is een representatief beeld van de hele pijp gemaakt.

Het model van de pijp, de periode, de grootte en de gravering zijn in de basis gelijk aan de bovenstaande serie, maar de manier waarop de herder is gegraveerd is eenvoudiger. Vanwege dat verschil is deze pijp van een andere fabriek. De hiel ontbreekt vanwege breuk.

Kromkop model pijp met hiel en cannelures op de pijpenkop. De afgebeelde modellen verschillen. Tegen de pijpenkop rust een figurale herderin, met voor zich een schaap. Het model lijkt op de eerder afgebeelde versie van Hendrik van der Pool, maar met een hiel. Op de pijp waar de hiel nog aanwezig is staat een merk, GB gekroond. Gelet op de datering van de pijp is het een product van Willem Wagenaar, die werkzaam is geweest tussen 1833 en 1879 (Lit. 2).