Utrecht, zijmerken

Flink wat van de afgebeelde (scherven van) pijpenkoppen heb ik zelf uit de stadsgracht rond Utrecht verzameld. Het is daarom vaak geen mooie collectie, maar biedt een beeld van wat Utrecht in de 18e eeuw aan zijmerken te bieden had. Een aantal anonieme merken zijn het resultaat van populaire Goudse merken, die na enige tijd door de lokale makers worden gekopieerd en een eigen leven gaan leiden. De wat persoonlijkere merken zijn voorzien van initialen, die door onderzoek aan Utrechtse makers toe te schrijven zijn. Een aantal pijpenmakers voegden op de andere kant van de pijpenkop, tegenover het merk, een zwemmende zwaan toe.

Anonieme zijmerken

Het zijmerk fortuin was een Gouds merk, dat vanwege het Utrechtse stadsdeel Fortuin erg populair was in Utrecht. Behalve afname uit Gouda werd het merk gekopieerd en werden er hele eigen fortuinen op de zijkant van de pijpenkoppen gezet.

Utrechtse kopieën van het Goudse merk kwispedoor. De afbeelding van een kwispedoor wordt in Utrecht doorgaans wat geabstraheerd.

18 gekroond was een populair Gouds zijmerk dat in Utrecht veel is gekopieerd. De Utrechtse versies zijn meestal minder nauwkeurig gegraveerd. De kronen zijn soms niet veel meer dan puntenrijen en de 8 is regelmatig getekend als twee cirkels boven elkaar. In andere plaatsen is meestal net iets meer aandacht aan de gravering besteed.

Zijmerken met initialen

KB, IP, WS, IT, IGB, GWD, PDG, IRM, SDG, CVS, DVS, HVS, PVS, AVT

Een nog niet bekende Utrechtse pijpenmaker signeerde zijn pijpen met KB. Hier is de 18 gekroond vergezeld door de initialen.

IP gekroond, in verschillende variaties. Derde kwart 18e eeuw, Joseph Peeks

Wapen van Utrecht met IRM, derde tot vierde kwart 18e eeuw, Jan Rogman

Gekroonde zalm met PDG, derde kwart 18e eeuw, Pieter de Graaff

CVS gekroond, tweede kwart 18e eeuw, Claasje Versluijs

DVS gekroond, met zwaan, tweede kwart 18e eeuw, Dirk Versluijs

HVS gekroond met zwemmende zwaan, HVS boven ooievaar gekroond, HVS met vogel tussen takken gekroond, tweede kwart 18e eeuw, Hendrik Versluijs

PVS gekroond op fragment. derde kwart 18e eeuw, Pieter Versluijs

AVT gekroond met zwaan, tweede kwart 18e eeuw, Arie van Tergouw