Zijmerken met een vis (de zalm)
Pijpenkoppen met een vis op de zijkant zijn in de vierde kwart van de 18e eeuw in een aantal verschillende productiecentra gemaakt. Ze komen vooral uit Gorinchem en Schoonhoven, plaatsen met een grote focus op de gemakkelijker te produceren eenvoudige pijpen. Veel van deze pijpen waren voorzien van zijmerken en een erg populaire versie was de gekroonde vis. Ewout Korpershoek heeft in zijn boek De pijpenmakers van Schoonhoven (Lit. 10) aangetoond dat de afgebeelde vis een zalm moet voorstellen. De zalm werd ook wel anoniem gezet, omdat het beeldmerk op zich al verkocht. In dat geval zie je een zalm met een kroon, vaak met golfjes er onder of een gekroonde zalm met golfjes er onder en bloesemtakken om de voorstelling. Er zijn varianten met een gekroonde zalm met golfjes, tulpentakken er om heen en GOUDA boven de kroon geschreven. Soms komen deze versies juist niet uit Gouda, grappig genoeg. De naam Gouda op een pijp was een prima verkooppunt. Er zijn versies die wel in Gouda gemaakt zijn, met Goudse wapenschildjes op de spoor en een S erboven. Dat zijn mooi gegraveerde zijmerkpijpen.
Dan is de kip-ei vraag interessant. Hebben de zalmen met GOUDA in andere centra een vlucht genomen in navolging van het Goudse model, zoals zo vaak, of is het nu eens andersom geweest? Ewout gaat er van uit dat pijpen met een zalm er op in Schoonhoven zijn ontwikkeld en dat de populariteit van het model ervoor heeft gezorgd dat de vis vervolgens in andere plaatsen is gegraveerd, ook in Gouda (Lit. 10).
In ieder geval is de zalm alleen buiten Gouda gebruikt in combinatie met initialen van pijpenmakers, vanwege het in Gouda geldende merkenrecht. De letters staan boven, onder of langs de gekroonde zalm. Omdat er veel combinaties van initialen zijn, heb ik hier een apart overzicht gemaakt van pijpenkoppen met een zalm. Let op, er zijn nog veel meer variaties, zoals in de literatuur en op veel andere sites terug te vinden is.
