Man om de ketel


Tussen 1696 en 1744 werkte in Gouda de pijpenmaker Jan Arienszoon Boot (Lit. 2). Het merk dat hij in deze periode zette was IB gekroond. Dit merk stond op zijn pijpen van goede kwaliteit, net afgewerkte trechtervormige pijpen. Maar dat is niet waar Jan Boot tegenwoordig het meest om bekend is. Voor de goedkopere categorie pijpen begon Jan Boot namelijk aan een serie tamelijk innovatieve modellen. Hij was niet de enige, en misschien niet eens de eerste, maar er waren maar heel weinig pijpenmakers die er voor kozen met deze trend mee te gaan. En zo zullen vondsten van pijpen in de vorm van een man of vrouw om de ketel van de pijp, zoals hier beschreven, of een haan zonder veel twijfel aan hem toe te schrijven zijn. Zelfs als de voor hem karakteristieke signering op de zijkant van de pijpenkoppen ontbreekt.

Er is één nadeel, dateringstechnisch, en dat is dat de mallen in de 19e eeuw zijn hergebruikt. Ze zijn tussen 1875 en 1900 opnieuw verschenen. IB als signering ontbreekt dan zeker en als je goed kijkt kun je vaak nog wel zien of de pijpenkop oud of nieuwer is. Eventuele omgevingsvondsten helpen ook mee met het vaststellen van de ouderdom.

 


Figurale pijpenkop in de vorm van een man die aan de pijpenkop hangt, uit de periode 1710-1740. De afgebeelde pijpenkop is versleten en mist de nodige details. Er zijn meer versies bekend die waarschijnlijk ontstaan zijn bij het ophalen (het opnieuw aanbrengen van de voorstelling) van de mal, maar er is bijvoorbeeld ook een versie zonder hoed en een gezicht dat meer aandoet als dat van een moriaan. De pijp is standaard geperst in twee helften. Beide helften tonen een zijaanzicht van een man die aan de onderzijde van de ketel om de pijpenkop hangt. Zijn bovenlijf en hoofd steken uit van de roker af en zijn voeten klemmen om de steel. Het gezicht, met hoed, kijkt de roker aan. Wanneer de pijp duidelijker is, staan op de linkerzijkant van de pijpenkop, tegen de bovenkant, de initialen IB.


Fragmenten van de man om de ketel, gevonden in de polders rond Gouda.