In 2004 begon ik een groeiende verzameling pijpenmakersmerken digitaal vast te leggen voor mezelf. Als je pijpen zoekt zijn de meeste pijpenkoppen glad en naast de vorm is dan een merk een verzamelwaardig criterium. Zo verzamelwaardig zelfs in mijn ogen dat ik ook kleine stukjes pijp heb bewaard als daar een merk op stond. Zo werden honderden merken al snel duizenden, terwijl er geen ruimte was in de pijkenkoppenlaatjes om dat ook nog eens allemaal uit te stallen. De vondsten heb ik daarom per vindplaats bewaard in zakken en zakjes, met de locatie en de datum erbij vermeld. Die zakken zitten in boodschappenkratten en dat vormt de kern van mijn archief. Al digitaliserende bepaal ik vervolgens welk merk in de collectie mag blijven en wat onder 'dubbel' afvloeit.
Een gedigitaliseerd merk bestaat uit twee onderdelen: een afbeelding waarop het merk zo goed mogelijk zichtbaar is en een bestandsnaam waarin alle kenmerken van de bijbehorende pijpenkop zijn vermeld. Een voorbeeld:
Dit merk heeft als bestandsnaam:
0005_3_17C_x_W_KH06
Wat staat er in deze code?
Dit is merknummer 5 uit het meest complete overzicht van Goudse merken, Merken en merkenrecht van Don Duco uit 2003. Er zijn 1048 merken in geregistreerd, ik gebruik 0005 om de nummering op volgorde te houden.
Het modelnummer van de kop is 3 (ovaal) en de periode is 1750-1775, dus in mijn notatie 17C. Bij het x'je kan ik een eventuele doublure ondervangen, zoals bij identieke vondsten die ik toch allebei wil bewaren (bijvoorbeeld vanwege een in dezelfde periode gebruikt, maar verschillend merkstempel).
De W of Ws geeft aan of het Goudse wapenschild met of zonder S op de zijkant van de hiel is geplaatst. Dit is geen heel noodzakelijke toevoeging, maar dient als extra identificatie. Tot slot geeft de eindcode de vindplaats en het jaar van vinden aan. Ik gebruik een code van twee of drie letters voor de locatie en een codelijst die het onthouden van de betekenis van die code vergemakkelijkt. Tot slot: 06 staat voor 2006.
De naam is voor de administratie van groot belang, omdat het de belangrijkste details meldt die op de foto niet te zien zijn. Één gedeelte is niet objectief en dat is de datering. Die is namelijk persoonlijk en biedt ruimte aan her-determinatie. Hoewel de meeste pijpen zich niet al te moeilijk laten dateren, als je er tenminste genoeg hebt gezien, blijven er periodes waarin wat te schuiven valt. Wil je er zelf aan beginnen, dan is de pagina 'vormen' een handige opstap. Alleen voor de 19e eeuw en jonger biedt die niet voldoende houvast.
Het belangrijkste gedeelte met betrekking tot het digitaal vastleggen van (hiel)merken is een goede afbeelding. Dat is tegenwoordig een stuk eenvoudiger geworden. In 2004 was digitale fotografie er al, maar hoge kwaliteit camera's waren nog onbetaalbaar. Ik had een goede flatbed scanner naast mijn computer staan en na wat experimenteren raakte ik ervan overtuigd dat ik daarmee scherpe en duidelijke afbeeldingen kon maken. Zie het merk hierboven. Die is goed te herkennen als 'de leeuw in de Hollandse tuin'. Een dikke tien jaar lang heb ik merken ingescand, met alle haken en ogen die ik daarbij tegenkwam. Het resultaat werd lang niet altijd zo goed al hierboven. De scanner sleet wat op de glasplaat door al het gekras van hieltjes, de kwaliteit van de lamp van de scanner nam na tien jaar ook af, maar het grootste probleem dat ik regelmatig tegenkwam, als ik de hiel zo rechtop mogelijk op de glasplaat had weten te krijgen, is dat het merk zo zichtbaar is als de slagschaduw die je met de scanner weet te behalen. En wat slagschaduwen betreft biedt een scanner geen opties. Dus merken met maar weinig reliëf door hun uitvoering, of door slijtage, zijn slecht te scannen. Als daar dan verkleuringen in de klei overheen komen, wat je vaak genoeg ziet, dan blijft er niets herkenbaars over.
Krassen, breuken, verkleuringen, slijtage, roest. Of bij aanvang al slecht gezet, een versleten merkstempel, het maakt een merk soms vrijwel onleesbaar. Wanneer je de pijpenkop onder een lamp of verlichte loep heen en weer beweegt, dan zie je vaak nog wel terug wat de voorstelling is, maar eenmaal twee dimensionaal vastgelegd is die speling weg en blijft er een multi interpretabele voorstelling over.
Als je het wilt weten: hiernaast staat het merk gekruiste zwaarden gekroond. En dan heb ik deze zelfs nog op de site geplaatst. Sommige merken heb ik wel bewaard, maar de gereproduceerde afbeeldingen zijn niet geschikt voor gebruik op de site. Die lijken nog het meest op vers gebakken pannenkoeken.
Ik gebruik de scanner tegenwoordig niet meer. De mogelijkheden om goede digitale afbeeldingen te maken zijn op dit moment sterk verbeterd. Als je weinig eisen stelt kom je met de camera in je telefoon al een heel eind. Ik gebruik het laatste jaar een digitale reflexcamera en een redelijke zoomlens. Op een klein tafeltje met daglichtlampen kom ik tot resultaten die goed genoeg zijn voor publicatie en ik kan veel meer spelen met de belichting. Het gaat ook veel sneller dan eerst. En het blauwe ronde kader dat ik gebruikt heb om alle merken in te zetten is niet meer noodzakelijk, omdat de omgeving buiten het merk nu representatief overkomt en zo zelfs een kleine meerwaarde heeft. Voor mezelf maak ik bij elk merk een foto van de pijpenkop, dat maakt het overzicht af en kan ik desnoods, digitaal, opnieuw determineren.
Reactie schrijven
Jeroen Kaijser Bots / USA (donderdag, 01 augustus 2019 14:34)
Wat leuk! Ik ga meteen even kijken. Ik heb honderden mooie kopjes uit mijn jeugd.
Groet uit USA
Bas (site beheerder) (donderdag, 01 augustus 2019 19:59)
Dat klinkt goed Jeroen! Veel plezier daarmee. Mocht je nog hulp nodig hebben, stel vooral je vraag.