De meest gebruikte enkele letter die als zijmerk op pijpenkoppen werd geplaatst was de N gekroond. De betekenis van die N is niet duidelijk, maar het was géén initiaal. In Gouda zijn nog een paar enkele letters als merk in het register opgenomen, die niet (of later niet meer) toe waren te schrijven aan een initiaal van een maker.
Buiten Gouda werden enkele letters vaak wel gekoppeld aan de naam van een pijpenmaker, zij hadden namelijk niet te maken met een ingewikkeld merkenrecht als in Gouda. Onderzoek naar de namen achter deze letters wordt sinds de laatste vier decennia tot op heden gedaan. Soms levert dat nieuwe resultaten op, soms wordt oude informatie herzien of aangescherpt. Zonder dat strikte Goudse gilde werd er iets makkelijker omgesprongen met de registratie en dat maakt het onderzoek tegenwoordig wat uitdagender.
Wat me verder is opgevallen is dat enkele letters weinig worden genoemd in de literatuur over Gorinchem en Schoonhoven van dit moment. Ik vermoed dat dat eerder met de onderzoeksproblematiek te maken heeft dan het gebrek aan voorkomen van deze merken.
A gekroond
Trechtervormige pijpenkop uit de periode 1725-1735. Het zijmerk A is gekroond met een parelkroon.
B gekroond
Trechtervormige pijp (1720-1730) met een B gekroond op de linker (standaard) zijde. Op beide zijden van de spoor is ook de letter B aangebracht. De naam van de pijpenmaker heeft derhalve één of twee B's als initialen. Productieplaats onbekend.
D
Trechtervormige pijp uit de periode 1725-1735. Het centrum en de pijpenmaker zijn onbekend. De D is op uiterst eenvoudige wijze in de pijpenmal gekrast.
G gekroond
Ovaalvormige Goudse pijpenkoppen (1740-1760) met de G gekroond op de linkerzijde. Op twee zijden van de spoor staat het wapenschild van Gouda met bijbehorende S.
H
Trechtervormige pijpen (1705-1735) met op de linkerzijde van de spoor een maansikkel (liggend). Op de rechterzijde (minder algemeen) staat laag op de zijkant een H ingegrift, zonder kroon.
K gekroond
De bovenste variant is een trechtervormige pijp (1710-1735) met op de linkerzijde een K met een wat afwijkend model kroon erboven. Deze variant is Gouds.
De variant er onder (ook uit de periode 1725-1735) is Gouds of uit Schoonhoven. Toegevoegd op de spoor zijn twee initialen, een T en een K. Wie de producent is en waar de pijp is geproduceerd weet ik niet, maar uit Schoonhoven is een pijp met op de spoor een T en een K bekend.
M gekroond
M gekroond kan voorkomen op trechtervormige pijpen en ovaalvormige pijpen uit Gouda die gemaakt zijn tussen 1700 en 1712, en 1739 tot 1810 (Lit. 2). De M staat groot en duidelijk op de zijkant van de pijp en de kroon erboven is eenvoudig.
Een enkele keer is er sprake van een toegevoegd element op de spoor, zoals een ster of een sikkel (of O). Wanneer de O is toegevoegd is de pijp met zekerheid Schoonhovens.
In Schoonhoven is het gebruik gedateerd tussen 1714 en 1774. De M is daar gezet door Machiel Andriesz. van Oosterhout, die ook wel de lettercombinatie MAO boven de M plaatste (Lit. 10).
Trechtervormige pijpenkop uit de periode 1700-1710. Op de linkerzijde staat het zijmerk M gekroond, laag, tegen de spoor. Boven de M staat een afwijkend type bladerkroon. Aan de rechterzijde van de kop, vanuit de spoor, staat een hertenkop, zoals bekend is bij het merk engel. Dit is een vroege versie van het zijmerk M.
N gekroond
N gekroond wordt over het algemeen gecombineerd met initialen, maar komt ook als enkele letter voor. Bovenstaande voorbeelden zijn trechtervormige - en ovaalvormige pijpen die gemaakt zijn tussen 1725 en 1785 in waarschijnlijk verschillende centra. Alleenstaand heeft de letter N geen specifieke betekenis, maar de herkomst is waarschijnlijk de naam van een Schoonhovense pijpenmaker (Lit. 10). De N gekroond was in Gouda in ieder geval in gebruik als hielmerk van 1684 tot 1760 (Lit. 2).
P gekroond
trechtervormige pijpen (1730-1740) met op de linkerzijde een P gekroond. De P en de kroon zijn relatief klein en staan ook laag op de zijde van de kop. De uitvoering van de kroon is zoals je ook wel op hielmerken ziet. De P gekroond is gezet in Gouda.
R gekroond
Ovaalvormige pijp (1760-1780) met een R gekroond op de linkerzijde. Op de rechterzijde staan drie stippen, een vorm van merken uit Schoonhoven.
S gekroond
trechtervormige - (1720-1740) en ovaalvormige (1740-1760) pijpen met op de linkerzijde en soms op de rechterzijde een S gekroond. De ovaalvormige versie is voorzien van Goudse wapenschilden met S op de zijden van de spoor. Goudse pijpenkoppen.
W gekroond
Ovaalvormige pijpenkop uit de periode 1735-1740. Het merk W gekroond is in Gouda gezet.
GVWD gekroond
Omdat je zonder voorkennis ook aan een W gekroond kunt denken, met een mooie streep door de W, zet ik deze pijpenkop hier ook. De pijpenkop zelf is trechtervormig, uit de periode 1730-1740. Het zou gaan om een monogram van een Schoonhovense pijpenmaker, die van zijn initialen GVWD (Gerrit van Westdijk, Van Oostveen 2009) één mooi monogram heeft gemaakt.
Op de spoor staat links nog een W, en rechts een ster. Op de rechterzijde is een visser met een harpoen toegevoegd.